نفقه چیست؟ ⚖️ 【نحوه محاسبه نفقه】

نفقه یکی از مفاهیم مهم در حقوق خانواده است که به حق و تکلیف مالی افراد نسبت به یکدیگر اشاره دارد. این مفهوم، پایه و اساس روابط خانوادگی را تشکیل می‌دهد و نقش مهمی در حفظ و گسترش این روابط ایفا می‌کند. در این مقاله به اینکه نفقه چیست؟ می‌پردازیم و به طور کامل و جامع این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهیم. بنابراین اگر شما هم در این زمینه سوالاتی دارید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

برای دسترسی به وکلای مجرب کلیک کنید!
💎 10 تا از بهترین وکیل تهران 💎

مفهوم نفقه

در پاسخ به این سوال که نفقه چیست؟ باید گفت نفقه در حقوق مدنی و شرعی اسلام به وظایفی اشاره دارد که بر عهده شوهر نسبت به همسر خود است. طبق ماده 1107 قانون مدنی ایران، نفقه شامل تمام نیازهای ضروری زن برای ادامه زندگی از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، درمان، اثاثیه و خدمه می‌شود. این موارد در صورت توافق طرفین و اختیار زن، باید توسط شوهر تأمین گردد. در واقع، مردی که زنی را به عنوان همسر دائمی خود انتخاب می‌کند، موظف است که هزینه‌های زندگی وی را پرداخت نماید.

این وظیفه شرعی و قانونی بر عهده شوهر قرار دارد و جزئی از حقوق زن محسوب می‌شود. نفقه همچنین شامل تأمین نیازهای دینی و معنوی همسر نیز می‌گردد. در صورتی که شوهر از انجام این وظیفه سر باز زند، زن می‌تواند به مراجع قضایی مراجعه نموده و مطالبه نفقه نماید. دادگاه نیز می‌تواند با توجه به توان مالی شوهر، میزان نفقه را تعیین و بر اجرای آن نظارت کند.

علاوه بر این، زمانی که زن به دلایلی چون بیماری یا عجز از امرار معاش، قادر به انجام کارهای منزل نباشد، شوهر موظف است که هزینه استخدام خدمتکار را نیز پرداخت نماید. این موضوع نیز جزئی از الزامات نفقه محسوب می‌شود.

انواع نفقه از دیدگاه حقوقی

نفقه زوجه: اساسی‌ترین و مهم‌ترین نوع نفقه، نفقه زوجه است. در این نوع نفقه مرد موظف است تا هزینه‌های زندگی همسر خود را تأمین نماید؛ حتی اگر همسر دارای اموال و درآمد شخصی باشد. این نفقه حقی است که به موجب قانون برای همسر محقق شده و مرد به طور اجباری باید آن را پرداخت کند.

نفقه نسبی: این نوع نفقه به مواردی گفته می‌شود که افراد به واسطه نسبت خونی با یکدیگر در ارتباط باشند. مصادیق این نوع نفقه شامل فرزندان، پدر و مادر و جد پدری و مادری است. در این موارد، فرد موظف است تا هزینه‌های معیشتی این افراد را تأمین کند؛ به شرط اینکه خود توانایی مالی داشته باشد و افراد مذکور نیز به تنهایی قادر به تأمین هزینه‌های زندگی خود نباشند.

نفقه سببی: به مواردی اطلاق می‌شود که پس از عقد کردن زن و شوهر، خویشان زن و مرد به یکدیگر محرم می‌شوند. در این صورت مرد باید هزینه‌های زندگی آن‌ها را تأمین نماید. این نوع نفقه نسبت به نفقه نسبی محدودتر است و شامل افرادی مانند خواهر، برادر، عمه، دایی و… می‌شود.

نفقه رضاعی: این نوع نفقه وقتی صورت می‌گیرد که فرد به واسطه شیر خوردن از مادری به غیر از مادر واقعی خود به آن مادر محرم شده است. در این صورت، فرد موظف است تا هزینه‌های زندگی مادر رضاعی و خویشان رضاعی وی را تأمین نماید.

میزان نفقه زن چقدر است؟

در بحث پرداخت نفقه، باید توجه داشت که میزان آن برای همه زنان متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل شامل جایگاه اجتماعی، میزان تحصیلات و سایر موارد مرتبط می‌شود. به همین دلیل هیچ مبلغ ثابتی برای نفقه در نظر گرفته نشده است. تعیین میزان مناسب نفقه، بر عهده خود زوجین یا کارشناسان مربوطه خواهد بود.

زوجین می‌توانند با توافق متقابل، میزان مناسب نفقه را مشخص کنند. در صورت بروز اختلاف، معمولا از طریق محاکم قضایی و کارشناسان تخصصی، میزان حداقل و حداکثر نفقه تعیین می‌گردد. تعیین مبلغ نفقه باید بر اساس شرایط زندگی و نیازهای واقعی زن صورت پذیرد. این امر به منظور تضمین حداقل استانداردهای زندگی برای زن و جلوگیری از محرومیت و سختی او انجام می‌شود.

مواردی همچون هزینه‌های مسکن، پوشاک، غذا، بهداشت و درمان، آموزش و سایر مخارج زندگی زن باید در محاسبه نفقه لحاظ شود. همچنین توان مالی مرد نیز باید در نظر گرفته شود تا تعادلی میان نیازهای زن و توان پرداخت مرد ایجاد گردد.

نحوه محاسبه میزان نفقه فرزندان

علاوه بر تأمین نفقه همسر، پدر خانواده مسئولیت پرداخت هزینه‌های فرزندان را نیز بر عهده دارد. این تکلیف شامل تأمین مخارج آن‌ها تا زمان رسیدن به سن بلوغ و همچنین در صورت عدم کسب شغل مناسب و توانایی مالی آن‌ها پس از آن مقطع زمانی می‌شود. در واقع پدر موظف است تا نیازهای اساسی فرزندان خود را از جمله مسکن، خوراک، پوشاک، آموزش و درمان تأمین نماید.

این تکلیف که بر اساس قوانین و مقررات خانواده تعیین شده است، دارای ضوابط و چارچوب‌های مشخصی است. به‌طور مثال، میزان نفقه فرزندان بر اساس معیارهایی چون سن، جنسیت، وضعیت تحصیلی و درآمدی آن‌ها تعیین می‌شود. در این راستا، کارشناسان با بررسی جامع شرایط هر خانواده، مبلغ مناسب نفقه را محاسبه و تعیین می‌نمایند.

همچنین، در مواردی که پدر فوت شده یا توان مالی کافی برای تأمین هزینه‌های فرزندان را نداشته باشد، مسئولیت حمایت مالی به نزدیکان و بستگان پدری منتقل می‌شود. در چنین شرایطی، بستگان نزدیک پدر موظف به پرداخت نفقه فرزندان هستند.

مدارک ضروری برای رسیدگی به طرح دعوای نفقه

در قسمت های قبل به اینکه نفقه چیست؟ و انواع آن پرداختیم. اینک می‌خواهیم بگوییم برای دریافت نفقه چه مدارکی لازم است؟ سند ازدواج یا کپی معتبر آن، بر اساس قوانین مدنی ایران، مبنای اصلی برای اثبات رابطه زناشویی است. این مدرک، اساس و مبنای پایه ای برای طرح داوری نفقه می‌باشد. همچنین کارت ملی و شناسنامه یا تصویر چاپی آن مورد نیاز است تا هویت و جزئیات طرفین دعوی مشخص گردد. در صورتی که زن تصمیم به طرح دعوی حقوقی بگیرد، تنظیم دادخواست توسط وی ضروری است.

این سند، درخواست رسمی وی برای مطالبه نفقه از همسر می‌باشد؛ اما اگر زن قصد پیگیری جنبه کیفری عدم پرداخت نفقه را داشته باشد، باید شکوائیه ای تنظیم و ارائه نماید. این سند، درخواست رسیدگی قضایی به جرم عدم انفاق است. در صورتی که قبلا زن درخواست کتبی برای شوهر جهت پرداخت نفقه ارسال کرده باشد، ارائه برگه مربوطه ضروری است. این سند، نشان دهنده پیش درخواست زن برای دریافت نفقه است.

همچنین اگر زن به دلیل نداشتن توانایی مالی، خواستار معافیت از هزینه دادرسی باشد، باید برگه استشهادیه ارائه دهد. این مدرک، اثبات کننده عدم تمکن مالی وی برای پرداخت هزینه های دادرسی است. در صورتیکه زن وکیل داشته باشد، وکالت نامه وی نیز باید ارائه شود. این سند، اختیارات وکیل را برای نمایندگی موکل در دادرسی مشخص می سازد.

در کل، اگر زن به جنبه کیفری موضوع نفقه ورود پیدا کند، ارائه دلایل و قرائن دال بر تمکن مالی شوهر ضروری است. این مدارک، مبنای اثبات توانایی مالی شوهر برای پرداخت نفقه خواهد بود.

طریقه درخواست نفقه از طریق دادگاه خانواده

در روند درخواست نفقه از طریق دادگاه خانواده، ابتدا زوجه باید به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست حقوقی خود را برای دریافت نفقه ارائه کند. در این مرحله، زوجه باید مدارک شناسایی، سند ازدواج و سایر مستندات لازم را به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه و دادخواست خود را ثبت نماید. پس از ثبت دادخواست، دادگاه برای رسیدگی به پرونده، وقت رسیدگی تعیین می‌کند. در این مرحله، بیانات و شهادت‌های طرفین به طور کامل مورد بررسی قرار می‌گیرد تا پس از آن، حکم لازم صادر شود. اگر دادگاه حکم به پرداخت نفقه برای زوجه صادر کند، در این صورت مرد ملزم به پرداخت نفقه خواهد بود.

لازم به ذکر است که در طول رسیدگی به پرونده، دادگاه می‌تواند مواردی همچون میزان درآمد زوج، هزینه‌های زندگی زوجه و سایر عوامل مرتبط را مورد ارزیابی قرار دهد تا بتواند حکم مناسب را صادر کند. همچنین، اگر شرایط زندگی زوجه پس از صدور حکم تغییر کند، می‌تواند درخواست تجدیدنظر در حکم را به دادگاه ارائه نماید.

طریق درخواست نفقه از طریق دادگاه کیفری

در صورتی که مرد از پرداخت نفقه به همسر خود سرباز زند و حتی پس از دستور دادگاه نیز هیچ مبلغی را به همسرش پرداخت نکند، همسر می‌تواند اقدام به طرح شکایت کیفری در دادگاه نماید. در این روند، همسر می‌تواند به جای ارائه مدارک به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، یک شکواییه یا دادخواست کیفری تنظیم کرده و آن را ثبت نماید.

این روش، امکان پیگیری سریع‌تر پرونده را برای شاکی یا وکیل قانونی او فراهم می‌آورد تا هرچه زودتر پرونده تکمیل شود. با توجه به پیچیدگی‌های اثبات شکایت در خصوص نفقه، توصیه می‌شود که زوجه برای جلوگیری از رد شکایت یا هرگونه اقدام دیگر، با یک وکیل مجرب در این زمینه مشورت کرده و از راهنمایی‌های او برای رسیدن به بهترین نتیجه بهره ببرد. لازم به ذکر است که برای طرح هر نوع شکایت حقوقی یا کیفری، پرداخت هزینه‌های دادرسی الزامی است.

این هزینه‌ها به نهادهای دولتی و قضایی پرداخت می‌شود تا روند رسیدگی به پرونده را تکمیل نمایند. به عنوان مثال، در مورد درخواست نفقه از سوی زوجه، وی باید هزینه‌های دادرسی را از قبل پرداخت کند. اما در صورت محکومیت مرد به پرداخت نفقه، می‌تواند این هزینه‌ها را به عنوان خسارت از وی مطالبه نماید.

در چه مواردی نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد؟

در ادامه شما را با برخی از مواردی که در آن‌ها زوجه حق مطالبه نفقه را ندارد آشنا می‌کنیم.

فوت مرد و عدم باردار بودن همسر: در شرایطی که مردی فوت می‌کند و همسر او باردار نیست، او دیگر حق دریافت نفقه از اموال همسر متوفی را ندارد. این موضوع به این دلیل است که نفقه یک تعهد شرعی در قبال همسر و فرزندان است. بنابراین، در صورت عدم وجود فرزندی که نیاز به تأمین هزینه داشته باشد، پرداخت نفقه دیگر لازم نخواهد بود.

طلاق و مسئله عدم تمکین: در موارد طلاق، اصولاً همسر طلاق گرفته مستحق دریافت نفقه است. این قاعده تا چهار ماه پس از طلاق نیز ادامه دارد و طی این دوره، همسر طلاق گرفته حق دریافت نفقه را خواهد داشت. اما، در صورتی که طلاق در شرایطی رخ داده باشد که همسر در وضعیت عدم تمکین از شوهر خود قرار داشته است، در این مورد به او نفقه تعلق نخواهد گرفت. این موضوع به این دلیل است که نفقه حق شوهر در قبال همسری است که از او اطاعت می‌کند و به دستوراتش گوش فرا می‌دهد.

عقد موقت و صیغه: عقد موقت یا صیغه نیز مواردی هستند که در آن‌ها هیچ نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد. این نوع عقود می‌توانند برای مدت بسیار کوتاه (مثلاً یک ساعت) تا بسیار طولانی (تا 99 سال) منعقد شوند. اما در هر صورت، در چنین مواردی زن حق دریافت نفقه را نخواهد داشت.

ترک منزل بدون دلیل: زمانی که خانم بدون دلیل موجه و قانونی همچون خطر جانی، مالی و امثالهم، منزل مشترک خود را ترک نماید، این رفتار به عنوان نافرمانی و عدم تمکین وی از شوهر محسوب می‌شود. در چنین مواردی، زن حق دریافت نفقه را نخواهد داشت. بسیاری از مراجعان تصور می‌کنند که چنانچه خانم در منزل پدری خود اقامت داشته باشد، این امر شامل نافرمانی نخواهد بود؛ اما باید توجه داشت که حتی در صورت سکونت در خانه پدر نیز، چنانچه خانم از شوهر خود نافرمانی ورزد و به او تمکین نکند، مشمول دریافت نفقه نخواهد شد.

جمع‌بندی

به طور کلی، در پاسخ به اینکه نفقه چیست؟ می‌توان گفت که نفقه یکی از مفاهیم مهم در فقه اسلامی است که به حقوق مالی زوجه توسط شوهر اشاره دارد. نفقه شامل تأمین هزینه های مربوط به مسکن، خوراک، پوشاک و سایر نیازهای اساسی زوجه می شود. این موضوع نه تنها بر روابط خانوادگی تأثیر می گذارد، بلکه در قوانین و مقررات حقوقی نیز مورد توجه قرار گرفته است. از اینکه تا انتها مطلب ما را همراهی کردید، از شما متشکریم. شما می‌توانید نظرات و سوالات خود را از طریق دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید.